SON “NEFESİNİ” VEREN YILDIZ: V-HYDRADE
Yakın zamanda , karbonca zengin asimptotik dal yıldızı (AGB) olan V-Hydrade yıldızının ölüm sancıları gözlemlendi.
Ekip, Atacama Büyük Milimetre / Milimetre-altı Dizisini (ALMA) ve Hubble Uzay Teleskobu‘ndan (HST) elde edilen verileri kullandı. Böylece maddenin uzaya yüksek hızda fırlatılmasından kaynaklanan altı yavaş genişleyen halka ve iki kum saati şeklindeki yapıyı keşfetti.
Yavaşça genişleyen altı halka, yıldızların ölümüyle ilgili önceden bilinmeyen bir hikâyenin parçasını barındırıyor. Ayrıca bilim adamlarının “son perdede” ne olduğunu çözmelerine yardımcı oluyor.
Öncelikle biraz ana karakterimizden bahsedecek olursak;
V Hya yıldızı, Suyılanı takımyıldızında bulunur. Dünya’dan yaklaşık 1300 ışık yılı uzaklıktadır. Ve karbonca zengin asimptotik dev dal (AGB) yıldızıdır. Güneş’e eşit veya daha büyük kütleye sahip yıldızların %90’ından fazlası, nükleer süreçlere güç sağlayan yakıtlar tükendiğinden AGB yıldızlarına dönüşür. Bu milyonlarca yıldız arasından V Hya, patlayıcı davranışa ve her 8,5 yılda bir meydana gelen aşırı ölçekli plazma patlamalarına sahiptir. Bu benzersiz davranışları ve özellikleri nedeniyle bilim adamlarının özellikle ilgisini çekmiştir.
Peki bu olay nasıl gerçekleşti?
Altı halka, kabaca 2.100 yıl boyunca V Hya’dan dışa doğru genişledi. Yıldızın etrafındaki yüksek yoğunluklu alevlenmiş ve eğrilmiş disk benzeri yapıya madde ekledi ve büyümesini sağladı. Ekip, bu yapıya ”DUDE”’ yani ”Dinamik Genişletme Yapan Disk” adını verdi.
Morris, “Yıldız evriminin son durumu (yıldızların kırmızı dev olmaktan beyaz cüce yıldız kalıntılarına dönüştüğü zaman) iyi anlaşılmayan, karmaşık bir süreçtir. Sürecin; gaz halkalarının püskürmesini içerebileceğinin keşfi, yıldızların nasıl öldüğüne dair araştırmamıza büyük açıklık getiriyor” dedi.
Genişleyen halkalardan oluşan bir sete ve diske ek olarak, saatte yarım milyon milin üzerinde (240 km/s) hızlarda genişleyen iki kum saati şeklindeki yapı ve jet benzeri ek bir yapı içerir. Büyük kum saati yapıları daha önce gezegenimsi bulutsularda gözlemlenmişti. (MyCn 18 Oyulmuş Kum Saati Bulutsusu, Musca takımyıldızında bulunan genç bir salma bulutsusu ve daha iyi bilinen Güney Yengeç Bulutsusu)
Birkaç araştırmacının konu hakkında yorumları;
NASA’nın Jet Propulsion Laboratuvarı’nda astronom ve çalışmanın baş araştırmacısı Raghvendra Sahai bu konuda düşüncelerini paylaştı. “Yakın bir yıldız veya yıldız altı yoldaşının ölümlerinde önemli bir rol oynaması çok muhtemeldir. İkili etkileşimlerin fiziğini anlamak astrofizikte hem önemlidir hem de en büyük zorluklarından biridir” dedi.
UCLA’da astronom ve araştırmanın ortak yazarlarından Mark Morris şunları ekledi: “V Hydra yıldızı, çoğu kırmızı dev yıldızın yaptığı gibi atmosferini (nihayetinde kütlesinin çoğunu) değiştirmektedir. Şaşırtıcı bir şekilde, bu durumda, maddenin bir dizi dışarı akan halka olarak dışarı atıldığını keşfettik. Bir dizi genişleyen ‘duman halkaları’ şeklinde püskürtülen gazın dışarı akabileceğinin ilk kez görüldüğü zamandır” dedi.
Araştırmacılar bu çalışmada ölmekte olan yıldızdaki tüm farklı kütle kaybı olaylarını görüntüledi. Böylece yıldız ölümünün sonunda neler olduğunu görmek onlar açısından büyük bir bilinmezliği ortadan kaldırdı.
V Hydrae; çoklu halkaları, eylemleri ve Güneşimizin bir gün benzer bir kaderi yaşayabileceğinden dolayı hepimizi heyecanlandırdı.
- “The rapidly evolving AGB star, V Hya: ALMA finds a multi-ring circus with high velocity outflow,” Sahai et al, (2022), The Astrophysical Journal, preprint: arXiv:2202.09335
- “V Hydrae: the missing link between spherical red giants and bipolar planetary nebulae? Radio observations of the molecular envelope,” Kahane et al (1996), Astronomy & Astrophysics, ADS: 1996A&A…314…871K
- “High-velocity bipolar outflow and disklike envelope in the carbon star V Hydrae,” Hirano et al (2004), The Astrophysical Journal, DOI: 10.1086/424382
Keyifli okumalar 🙂
Merhaba!! Ben Kübra. İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Biyomedikal Mühendisliği öğrencisiyim. Herkese keyifli okumalar dilerim 🙂